Beləliklə C++ - İlk əsaslar.
1. C++ Giriş
3. C++ Dövrlər
4. C++ Şərtlər
Əlavə məlumatlar almaq üçün aşağıdakı resurslardan istifadə edə bilərsiniz
C++
OSI
OSI şəbəkə modeli özündə şəbəkə qurğuları üçün iş sxemini və ya məlumat mübadiləsinin hərəkət planını əks etdirir.
OSI şəbəkə modeli həm də yeni şəbəkə protokollarının yaradılmasında rol oynayır, çünki bu model, birgə və əlaqəli çalışma mexanizmləri üçün bir meyar(etalon) kimi istifadə edilir.
OSI 7 blokdan (səviyyədən, laydan, pillədən, mərtəbədən, qatdan) ibarətdir.
Hər blok, müxtəlif şəbəkə qurğularının şəbəkədə qarşılıqlı əlaqə zamanı özünün unikal rolunu həyata keçirir.
OSI modelnin səyiyyələri aşağıdakı bloklardan ibarətdir :
1 - Fiziki - (physical layer)
2 - Kanal - (data link layer)
3 - Şəbəkə - (network layer)
4 - Nəqliyyat, Daşıma,Ötürmə - (transport layer)
5 - Sessiya, Seans - (session layer)
6 - Baxış, Təqdim etmə - (presentation layer)
7 - Proqramlar - (application layer)
OSI modelnin hər bir səviyyəsi özünə məxsus şəbəkə protokollarına (verilənlərin ötürmə standartları) malikdir. Bu razılaşmalar əsasında qurğular şəbəkədə öz aralarında məlumat mübadiləsi aparırlar.
Unutmayın ki, şəbəkə cihazlarının mürəkkəbliyi, şəbəkənin imkanlarını artırmaqla yanaşı, bir çox səviyyələrdən istifadə edildiyinə görə işləmə tempini də azaldır və nəticədə daha yavaş işləyir.
IPv6
IPv6 ünvanlarının uzunluğu 128 bit-dir ki, bu da 2^128 ≈ 3.4 × 10^38 ünvan deməkdir. Bu o deməkdir ki, IPv6 ünvanlarının sayı IPv4 ünvan alanından ≈79 septillion dəfə böyükdür. Kainatın görünən ulduzları təxminən 10^24 qədər qəbul etsək, onda hər ulduz üçün təxminən 340 trilyon ünvana ayıra bilərik. IPv6 protokolu İnternet ünvanlarının çatışmazlığı problemini bir dəfəlik aradan aparacağını söyləmək mümkündür. Başqa sözlə, IPv6 ünvanı sahəsi teorik olaraq bütün Kainatımız üçün IP ünvanlarının ehtiyacını təmin edə bilər.
Belə qərarlaşdırılıb ki, IPv6 ünvanlarını təqdim edərkən, son istifadəçiyə bir ünvan deyil, perifiks uzunluğu 64 Bit olan bütün alt şəbəkə ünvanları təqdim olunsun. Praktik olaraq bu o deməkdir ki, bütün şəbəkə istıfadəçilərinin istənilən sayda avadanlıq və qurğuları müstəqil ünvanla təmin olunacaq, Bütün bunlar isə, teorik olaraq şəbəkənin marşrutlaşdırmasını və infrastrukturu əhəmiyyətli dərəcədə sadələşdirəcək.
IPv6 Ünvanınin standart forması səkkiz blokdan ibarət onaltılıq ədəd şəklindədir. Ədədlər 0x0000-dan 0xFFFF-a qədər götürülür və ":" iki nöqtə ilə bir-birndən ayrılırlar. Məsələn:
2001: 0db8: 0000: 0000: 0000: 0000: 0000: 1
Qruplarda aparıcı sıfırları sadələşdirsək:
2001: db8: 0: 0: 0: 0: 0: 1
Əgər, bloklar anacaq sıfırlardan təşkil olunublarsa, onlar sadələşdirilə bilər. Məsələn, yuxarıda göstərilən ünvan qısaldılmış olaraq belə təqdim oluna bilər:
2001: db8 :: 1
Əgər, iki sıfır qrupu varsa:
2001: 0: 0: aa: 0: 0: 0: 1
Onda ən uzun qrupu azaldırıq :
2001: 0: 0: aa::1
Qruplar bərabər olduqda:
2001: db8: 0: 0: aa: 0: 0: 1
Solda olanları qisaldılır(ixtisar edilir) :
2001: db8 :: aa: 0: 0: 1
Məsələn, yerli host ünvan
0000: 0000: 0000: 0000 0000: 0000 : 0000 : 0001
IPv6 təqdmatında :: 1 kimi yazıla bilər
0000: 0000: 0000: 0000: 0000: 0000: 0000: 0000 ünvanı isə
qisaldılaraq :: kimi təqdim edilə bilər.
IPv6 ünvanlarını yazarkən, onlar onaltılı sayı kiçik hərflərlə də yazmaq mümkündür, yəni daha yaxşıdır:
2001: db8: ab00: eebf
IPv6 ünvanlarının strukturu. Qlobal və fərdi ünvanlar
IPv6 ünvanı 128 bit:
Qlobal ünvanı məkanından IPv6 ünvanlarını yerləşdirmə strukturunu bu cür müəyyənləşdirir. IPv6 ünvanı 128 bit uzunluqdadır. Ünvanun ilk 48 biti qlobal prefiks üçün ayriılır və bu ünvan blokları provayderlərə və müxtəlif təşkilatlara verilir. 128 - 48 = 80Bit qaldı. Provayderlər də öz növbəsində, onların alt şəbəkələrini təşkil etmək üçün 16 bit ünvan iayırır. 80-16=64Bit. Qalan 64 bit isə, istifadəçi cihazlarının interfeysinin identifikatoru üçün nəzərdə tutulur. Gördüyü kimi, teoretik olaraq bir alt şəbəkədə 2^64 ≈ 1.8 × 10^19 qurğunun yerləşdirilməsi imkanı yaranır ki, bu da qurğuların avtomatik konfiqurasiyasını asanlaşdırır.
IPv6-da ünvanlamada paketlərin ünvanlanmasının bir neçə növü müəyyən edilmişdir:
Birünvanlı ( Unicast ). Bunlar unar ünvanlarıdır və bu ünvanlar şəbəkədə yalnız bir interfeysə verilir və paketin bu ünvanda kimə göndərildiyi məlum əvvəlcədən məlum olur.
Qrup ( Anycast ). Bunlar şəbəkə interfeys qrupları olan ünvanlardır. Belə bir ünvana bir paket göndərərkən, marşrutlaşdırma masasına görə ən yaxın olan qrupdan interfeys əldə edəcəkdir. Bu ünvanlar yalnız marşrutlaşdırıcılara təyin edilə bilər. Qrup ünvanlarının köməyi ilə, bir qrup kompüterin işini bütöv bir şəkildə təşkil edə bilərik və paketləri ən yaxın olana göndərmə üsulu ilə aralarında yükü yenidən bölüşə bilərsiniz. Məsələn, kök DNS serverlərinin və ya digər oxşar paylanmış sistemlərin işini təşkil etmək üçün yaxşı bir sxemdir. Ancaq bu anlayış sxeminin tətbiqi hazırda təsvirin tamamlanmadığı üçün real həyata keçirilməsi ilə bir qədər problemli ola bilər.
Çoxünvanlı ( Multicast ). Bu ünvanlar qrup yayımı təşkil etməyə imkan verir. Bu ünvana göndərilən paketlər həmin ünvanı ilə əlaqəli bütün şəbəkə interfeyslərinə çatır.
IPv6 üzərində IPv6 tərcümə
IPv6 paketlərinin mövcud IPv4 şəbəkələri üzərində ötürülməsinə imkan verən keçid mexanizmi var. Bu mexanizm, provayder hazırda bu qovşaqlara (saytlara və ya istifadəçilərə) real IPv6 ünvanını ayırma imkanı olmadığında bəzi qovşaqların IPv6 şəbəkələrinə qoşulmasına icazə vermək lazımdır.
Xüsusi ünvanlar
RFC-6890 standartına əsasən, aşağıdakı xüsusi IPv6 ünvanları və subnetsləri müxtəlif ehtiyaclar üçün müəyyən edilir:
Şəbəkə (ünvan) Təsvir
Protokolla qorunur
:: / 128 Mövcud şəbəkənin mənbə ünvanı bəli
:: 1/128 Daxilində Host Kommutasiya İnterfeysi bəli
64: ff9b :: / 96 IPv4-IPv6 tərcümə Xeyr
:: ffff: 0: 0/96 IPv6 ünvanı IPv6 ilə əlaqələndirilmişdir bəli
100 :: / 64 Arızanın ünvan bloku Xeyr
2001 :: / 23 Protokol ehtiyacları üçün IETF qorunur Xeyr
2001 :: / 32 TEREDO - tunellərin yalançı interfeysi Xeyr
2001: 2 :: / 48 Performansı test etmək üçün Xeyr
2001: db8 :: / 32 Sənədlərin nümunələrində istifadə üçün Xeyr
2001: 10 :: / 28 ORCHID - Routeable kriptoqrafik hash identifikator qat Xeyr
2002 :: / 16 6to4 - IPv6 üzərində IPv4 yayımı üçün Xeyr
fc00 :: / 7 Benzersiz Yerli Xeyr
fe80 :: / 10 Linked-Scoped Unicast bəli
IPv4 ilə müqayisədə böyük dəyişikliklər
Əhəmiyyətli dərəcədə artırılmış ünvan sahəsi.
Routing sadələşdirilmişdir (heç bir paket parçalanma deyil, paket strukturunda heç bir checksum yoxdur)
Ünvanın uzunluğu 4 dəfə (32-dən 128 bitə) artdığına baxmayaraq paket başlığının ümumi uzadılması 20-dən 40 bayta 2 dəfə artmışdır.
Yüksək sürətli şəbəkələrdə böyük paketlərə - 4 gigabayt qədər - jambograma dəstək var.
Məlumatların ötürülməsinin prioritetlərini səmərəli şəkildə idarə etməyə imkan verən axın etiketləri və trafik sinifləri yaranmışdır.
Təbii ki, IP şəbəkələri üzərində yayım (televiziya, radio) asanlaşdıran bir fürsət təmin etməlidir.
IPv4 və IPv6 ünvanları arasında qısa müqayisəli cədvəldə fərqlər haqqında bir az daha çox məlumat əldə edə bilərsiniz .
Şəbəkələrin təşkili prinsipləri
əlavələrin və şəbəkə resurslarının istifadəsini təmin edir.
Şəbəkələrin təşkilində məqsəd müxtəlif növ informasiyaları istifadəçilərin məkanlarından asılı olmayaraq onlara çatdırmaqdı. Lokal (yerli) kompüter şəbəkəsi bir, iki və ya bir neçə təşkilat daxilində olan onlarla, yüzlərlə kompüterləin işçi qruplar halında birləşməsi üçün yaradılıb. Xüsusilə, təhsil müəssisələrində yerli kompüter şəbəkələri müxtəlif auditoriyaların kompüterlərini birləşdirərək istifadə olunmasına şərait yaradır.
Lokal şəbəkə təşkil etmək üçün, hər bir kompüter şəbəkə adapteri və ya şəbəkə kartına malik olmalıdır. Kompüterlərin fiziki qoşulması müxtəlif növ kabellərdən (koaksial, bükülü cüt, fiber optik kabel və s.) İstifadə etməklə həyata keçirilir
Lokal kompüter şəbəkələrinin əhəmiyyətli xüsusiyyəti, şəbəkə üzərindən məlumatların ötürülmə sürətiidir ki, bu da bir neçə faktordan asılıdır:
• şəbəkə adapterinin performansı, onun informasiyayı qəbul edib ötürmə qabiliyyəti;
• əlavə şəbəkə qurğularının texniki göstəriciləri: Bunlara aşağıdakıları göstərmək olar:
- Hub - kompüterləri şəbəkədə birləşdirən cihaz, qurğu;
- Repeater - çox uzun kabel vasitəsilə ötürülən siqnalların sönməsinin qarşısını almağa imkan verən cihaz;
- Router - böyük yerli şəbəkələrin bib-biriləri ilə əlaqəsini yaradan və onlar üçün xaricə çıxış səraiti ni tənzimləyən cihaz, qurğu;
• birləşdirici kabellərin keyfiyyəti;
• Lokal şəbəkə mürəkkəbliyi -bura kompüterlərin sayı, əlavə şəbəkə qurğuları, kabellərin uzunluğu daxildir.
Yerli kompüter şəbəkəsi server və işçi stansiyaların toplusudur. Kompüter şəbəkələrində məlumatların işlənməsi adətən iki obyekt arasında aparılır, müştəri və server. Müştəri bir işçi stansiya və ya kompüter şəbəkəsinin istifadəçis ola biləri. Məlumatların emalı zamanı müştəri serverə çətin və kompleks prosedurları yerinə yetirmək, bir fayldan nələri isə oxumaq, məlumat bazasında məlumatları axtarmaq və s kimi sorğular göndərə bilər. Müştəri-server arxitekturası həm birrütbəli yerli şəbəkələrdə, həm də ierarxiya strukturu olan, yəni bu məqsədlər üçün xüsusi server ayrılmış şəbəkələrdə istifadə edilə bilər.
Şəbəkə prinsipləri
Yerli şəbəkəyə qoşulan kompüterlərin qarşılıqlı əlaqə texnologiyası, şəbəkə strukturunun təşkili prinsipinə görə, yəni, birrütbəli və ierarxik şəbəkələrə görə fərqlənə bilər.
Birrütbəli şəbəkə elə bir şəbəkədir ki, bu şəbəkənin hər bir kompüteri (iş yerinin, işçi stansiyanin) eyni hüquqlara malikdir, yəni. bütün kompüterlərin hüquqlarıbib-birilərinə nisbətdə bərabərdir. Birrütbəli şəbəkələrdə, müvafiq adları olan işçi qrupların da əlavə olaraq yaratmaq mümkündür.
Belə bir şəbəkədə kompüterlərin bərabər hüquqlarının olması o deməkdir ki, şəbəkəyə çıxışı olan hər bir kompüterin istifadəçisi kompüterdə olan resursları və məlumatları müstəqil idarə edə bilər.
Hər hansı bir kompüterin resurslarından və məlumatlarından istifadə etmək hüququ o deməkdir ki, eyni işçi qrupda olan bütün istifadəçilər eyni hüquqla bütün resurslarından və məlumatlarından eyni qaydada yararlana bilərlər.
Həmçinin resursa və məlumatlara giriş şifrəsi və giriş hüququ da təyin edə bilərsiniz. Bu baxımdan, hər bir kompüter istifadəçisi müəyyən bir resurs və iş yerinin bütövlükdə təhlükəsizliyinə və düzgün istifadəsinə gorə məsuliyyət daşıyır. Lokal şəbəkədə yerləşən, lakin bu istifadəçi qrupuna aid olmayan bir kompüter istifadəçisi bu qrupua aid paylaşılan resursdan istifadə edə bilməz.
Birrütbəli lokal şəbəkədə "istifadəçi" anlayışı, "qrupun kompüteri", "iş yeri" və ya "İşçi stansiya" anlamları ilə eynidir. Bu tip şəbəkədə hər bir istifadəçi öz resurslarını digər istifadəçilərə təqdim edə bilər və ya digər kompüterlərin resurslarını istifadə edə bilər. Bu prinsipdə təşkil olunan lokal şəbəkələr adətən kiçik təşkilatlarda istifadə edilir. Belə şəbəkələr 10-15-dən çox olmayan kompüterlərdən ibarət olur.
Birrütbəli şəbəkələrin üstünlükləri də mövcuddur:
• yüksək etibarlılıq;
• istifadəsinin asan olması və sadə idarə olunması;
• sərfiyyatın aşağı qiymətdə olması.
Birrütbəli şəbəkəsinin çatışmamazlıqları:
• əməliyyatların səmərəliliyi şəbəkə stansiyalarının və əlavə şəbəkə qurğularının sayından asılıdır;
• informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin çətinliyi;
• proqram təminatının yenilənməsi və ya dəyişdirilməsi ilə bağlı çətinliklər.
İyerarxiya - bütöv bir sistemin hissələrinin, elementlərinin , təşkiledicilərinin, işçi stansiyaların, kompüterlərin, aşağıdan yuxarıya tabeçilik əlaqəsi əsasında düzümü, yerləşməsi kimi başa düşülür.
Bir iyerarxik şəbəkənin yaradılması və istismarı müvafiq bilik və təcrübə tələb edir. Bu iş xsusi bacarıq və hazırlığı olan sistem administratoru adlanan mütəxəssis tərəfindən həyata keçirilir. İyerarxik şəbəkə davamlı idarəetməni tələb edir. Belə ki, birrütbəli lokal şəbəkədən fərqli olaraq resurslardan tam istifadə etmək istifadəçinin hüquqlarına uyğun olaraq həyata keçirilir.
Şəbəkə resurslarından tam istifadə üçün istifadəçilər administrator tərəfindən qeydiyyatdan keçməlidirlər. Bundan sonra onlara müvafiq olaraq müəyən giriş və resurslardan istifadə hüququ, o cümlədən qadğalar da təyin edilməlidir.Bu hüquqlara əsaslanaraq server konkret olaraq istifadəçiyə hansı resurslardan və verilənlərdən istifadə hüququnu təmin edəcək.
İyerarxik şəbəkəyə giriş, login və şifrəni daxil etdikdən sonra server tərəfindən identifikasiyası edilir və əgər yanlışlıq yoxdursa İstifadəçinin lokal kompüter şəbəkələrinə daxil olmasına icazə verilir.
Böyük məlumat bazası olan ayrılmış serverli şəbəkənin yaradılması, digər kompüterlərə olan texniki tələbləri azaldır ki, bu da şəbəkənin bütün avadanlıqlarının alınmasına sərf olunacaq dəyərin azalmasına təsirini göstərir.
İyerarxik şəbəkənin üstünlükləri:
• etibarlı müdafiə sistemi;
• yüksək sürət;
• iş stansiyalarının sayına heç bir məhdudiyyətin olmaması.
İyerarxik şəbəkənin mənfi cəhətləri:
• yüksək qiymət, çünki xüsusi bir server üçün güclü bir kompüter almaq lazım gələcək və sistem administratorunun xidmətlərinə tələbin olması;
• birrütbəli şəbəkələrindən daha çox xidmətin tələb olunması.
Yuxarıda göstərilənləri nəzərə almaqla lokal şəbəkələrin növlərini birləşdirərək, daha mürəkkəb növlərin təşkil olunmasına və çevik şəbəkə fəaliyyətinin prinsiplərini əldə etmək olar. Yəni:
• birrütbəli və ierarxik şəbəkələri kombinə edərək, kompüterlərin həm birrütbəli həm də iyerarxik prinsiplərlə işləməsini təmin etmək olar;
• bir neçə xüsusi serverlə (fayl server, çap server, və s.) təhciz edilmiş iyerarxik şəbəkə yaratmaq;
• aşağı səviyyəli serverlərin daha yüksək səviyyəli serverə qoşulmaqla iyerarxik şəbəkə qurmaq.
Şəbəkələrin fəaliyyət göstərməsi, istifadəçiləri ümumi məlumat və şəbəkə resursları ilə təmin edilmələri üçün, şəbəkə əməliyyat sistemlərindən istifadə edilir.
Həmçinin bu sistemlər vasitəsilə şəbəkənin imkanlarından tam istifadə etməsi üçün şəbəkə proqramları və tətbiqlərini hazirlanır.
Şəbəkə əməliyyat sistemləri aşağıdakılara imkan verir:
• eyni şəbəkədə (iş qrupunda) olan hər hansı bir kompüterdən faylları kopyalamaq;
• eyni şəbəkədə olan başqa bir kompüterdə yerləşən verilənləri uzaqdan emal etmək (axtarış etmək, redaktə etmək, saxlamaq, silmək və s.);
• şəbəkə istənilən kompüterdə yerləşən məlumatların emal edilməsi üçün lazım olan proqramların uzaqdan işə salmaq;
• uzaqdan periferik avadanlıqlardan istifadə etmək (printer, skaner, məlumatların emalı üçün müxtəlif vasitələr).
Lokal kompüter şəbəkələrinin əlavə üstünlükləri ondan ibarətdir ki, məlumatların, verilənlərinemalında və işlənməsində yeni informasiya texnologiyalarından istifadə etmək imkanı yaradır. Bunları aşağıdakılar özündə əks etdirir:
• ümumi məlumatların mərkəzi kompüterdə saxlanılması, həmin məlumatların təkrarlanmaması və uyğunsuzluğunun qarşısını alır;
• Yüksək texniki xüsusiyyətlərə malik olan kompüterlərdə, dövri olaraq nüsxələrin yaradılması və arxivləşdirilməsi sayəsində məlumatların qorunub saxlanılması etibarlılığı əldə edilir;
• zərərli proqramlardan qorunmaq üçün xsusi təhlükəsizlik sisteminin hazırlanması, istifadəçilər tərəfindən mənbəyi məlum olmayan tətbiq proqramlarının və tətbiqlərinin istifadə edilməsinin qarşısının alınmas;
• müəyyən proqramlardan istifadə etməklə, o cümlədən istifadəçilərin hüquqlarının bölünməsi nəticəsində, şəbəkədə istifadə olunan məlumatların yüksək məxfiliyi;
• şəbəkədə olan və müştəriyə(bank, ticarət müəssisələri, fondlar və s.) xidmət göstərən kompüterdən asılı olmayaraq məlumatların emal müstəqilliyi;
• böyük ölçüdə olan informasiyaların operativ mübadiləsi, şöbə və təşkilatların əməkdaşları arasında birgə layihələrin hazırlanması, və qənaət imkanı;
• maliyyə hesablamalarını sadələşdirmək və pul vəsaitlərinin dövriyyəsini sürətləndirmək üçün yeni növ xidmətlərin yaradılması.
Bu baxımdan lokal şəbəkələrin yaradılması və saxlanılması xərclərin bir neçə dəfə azalmasına və effektivliyin artmasına səbəb olur.
IPv4
IP ünvanı(Internet Protocol Address -IP address)(wikipedia) - IPv4 protokoluna əsasən, qovşaqların şəbəkədəki ünvanların uzunluğu 32 bitdir, bu da ümumi olaraq 2^32 = 4 294 967 296 ünvan deməkdir. Lakin bütün ünvanlar qlobal İnternet şəbəkəsində istifadə olunmur, bəzi ünvanlar xüsusi ehtiyaclar üçün ayrılır, məsələn, yerli şəbəkələrin təşkili üçün, virtual şəbəkə interfeysləri üçün, test məqsədləri üçün istifadə olunur, xüsusi ünvanlar və s.
IPv4 ünvanları təqdimatda tipik olaraq "." (nöqtə) İlə ayrılan 0-dan 255-ə qədər dörd ədəd kimi yazılır. Minimum mümkün ünvan 0.0.0.0, maksimum isə 255.255.255.255 ola bilər. Kompüterdə 0 ilə 255 arasında olan rəqəm ifadəli saylarin qorunub saxlanması üçün 1 bayt və ya 8 bit yaddaş tutumu lazımdır, belə olduqda İP ünvan üçün yaddaş sahəsi 8 * 4 = 32 bit və ya 4 bayt olacaq.
IPv4 ünvanları ehtiyacdan asılı olaraq digər qayda da təqdim etmək mümkündür
Tutaq ki, ünvan 123.45.67.89 -dir:
Birinci nöqtə ilə ayrılan ünvan:
Onluq: 123.45.67.89
İkili : 01111011.00101101.01000011.01011001
Onaltılıq: 0x7B.0x2D.0x43.0x59
Səkkizlik: 0173.0055.0103.0131
Nöqtəsiz ünvan:
Onluq: 2066563929
İkili : 01111011001011010100001101011001
Onaltılıq: 0x7B2D4359
səkkizlik: 017355103131
Sinifsiz ünvanlama (CIDR)
Əvvəllər IP şəbəkələrində ünvanlama sinif prinsipinə əsasən həyata keçirilirdi. Lakin, bu sxem qeyri praktik olduğundan, hazlrda İnternetdə sinifsiz ünvanlamdan, Inter-Domain Routing (CIDR) kimi tanınan sinifsiz ünvanlardan istifadə edilir.
Bütövlükdə, CIDR İnternet alt şəbəkələri üçün IP ünvanların bloklarını təsvir etməyə imkan verir. Standart olaraq IP ünvanın CIDR yazılışı, IP ünvan və "/" simvolundan və alt şəbəkənin uzunluğunun Bit-lə ifadəsi, məsələn, 12.13.14.0/24
Bu halda 24 sayı(ədədi), alt şəbəkədə maskada olan böyük Bit-lərin sayını ifadə edir. Bilirik ki, IP ünvan 32 bitdən ibarətdir, və alt şəbəkənin maskası 24 -ə bərabərdir. Yəni şəbəkədə olan bütün digər ünvanlar üçün 32 - 24 = 8 bit qalır ki, bu da 2^8 = 256 ünvan deməkdir. Əgər maskamız 23 bit olsa, 32 - 23 = 9 bit, o da 2^9 = 512 ünvan edər, əksinə maska 25 bit olarsa, 2^32-25 = 2^7 = 128 mümkün ünvanlar olacaq.
Beləliklə, böyük bir şəbəkə bir neçə alt şəbəkəyə bölünür, onlar da öz növbəsində işçi ünvanlara ayrılır.
Qeyd etmək lazımdır ki, bir alt şəbəkədə mümkün olan qovşaqların sayı (hostlar) həmişə bütün ünvanlardan 2 say az olmalıdır. Bunun birincisi ilk ünvandır ki, şəbəkə identifikatoru olaraq rezervləşdirilir( qorunur) və sonuncu isə geniş yayımlama üçün nəzərdə tutulur.
Bundan başqa xüsusi ayrılmış IPv4 ünvanları da mövcuddur:
0.0.0.0/8 Mövcud şəbəkənin mənbə ünvanı RFC 5735
10.0.0.0/8 Şəxsi şəbəkələrin təşkili üçün RFC 1918
100.64.0.0/10 Şəbəkə provayderində istifadə etmək üçün RFC 6598
127.0.0.0/8 Daxilində Host Kommutasiya İnterfeysi RFC 5735
169.254.0.0/16 Avtomatik konfiqurasiya üçün (məsələn, DHCP olmadıqda) RFC 3927
172.16.0.0/12 Şəxsi şəbəkələrin təşkili üçün RFC 1918
192.0.0.0/24 Xüsusi məqsədlər üçün (IETF tərəfindən qorunur) RFC 5735
192.0.2.0/24 Test Şəbəkəsi 1, sənədlərdə nümunə olaraq istifadə üçün RFC 5735
192.88.99.0/24 IPv6-dan IPv4-ə qədər yayımlar üçün RFC 3068
192.168.0.0/16 Şəxsi şəbəkələrin təşkili üçün RFC 1918
198.18.0.0/15 Performansı test etmək üçün RFC 2544
198.51.100.0/24 Test Şəbəkəsi 2, sənədlərdə nümunə olaraq istifadə üçün RFC 5737
203.0.113.0/24 Test Ağı 3, sənədlərdə nümunə olaraq istifadə üçün RFC 5737
224.0.0.0/4 Multicast üçün RFC 5771
240.0.0.0/4 Mümkün gələcək ehtiyaclar üçün qorunur. RFC 1700
255.255.255.255 Broadcast ünvanı RFC 919
Göründüyü kimi, bütün IPv4 ünvan məkanından bəzi ünvanlar xüsusi ehtiyaclar üçün istifadə edilir və real şəbəkə qovşaqlarının ehtiyacları üçün daha az ünvanlar qalır. Bindan başqa IPv4 ünvan sahəsi demək olar ki, tamamilə tükənmişdir.
Bu isə yeni IPv6 protokoluna keçid etməyin vacib olduğuna bir daha sübutdur.
Windows əməliyyat sisteminin quraşdırılması və idarə olunması
Windows 10 ƏS-nin quraşdırma faylları olan fleşkanı kompüterin USB portuna qoşun və kompüterə "Perezaqruzka" verin. Əgər yukləmə siyahısında DVD və fleş qurğulardan yüklənmə nəzərdə tutulmayıbsa, onda BİOS(UEFİ) bölməsinə daxil olub fleşkadan yüklənmə rejımını seçin. Və ya Boot Menu-dan istifadə edib flaşkadan yükləməni həyata keçirin. Seçiminizi etdikdən sonra yuklənmə Windows 10 ƏS-nin quraşdırma faylları oln fleşkadan həyata keçiriləcək.
Distributivdən yuklənmə başlayan kimi ilk olaraq qara ekranda «Press any key to boot from CD ort DVD» yazısıni görəcəksiniz. Klaviaturadan istənilən düyməni sıxın və yuklənməni izləyin. Mən Rus dilində olan Windows 10 ƏS distributivi ilə quraşdırmanı sizə göstərəcəm. İngilis dilində olan olə Rus dilində olan quraşdırmada ancaq dil fərqləri var. DİQQƏT !!! Windows 10 ƏS-ni yenidən quraşdırarkən kompüterinizdə sizə lazım olan bütün fayllar silinəcək. Ona gorə də lazımlı fayllarınızı başqa bir flaşkaya yazıb saxlayın.
Birinci ekranda sizə dil seçimi, vaxt formatı seçimi və klaviatura üçün dil seçimi təklif ediləcək. Etirazınız yoxdursa Umumi seçimi dəyşdirməyin və Növbəti (Далее) düyməsini basın.
İkinci ekranda «Установить» düyməsini basın
Üçüncü ekranda sizə Windows 10 ƏS-nin aktivasiyasını həyata keçirmək təklif ediləcək. Əgər siz ayrıca özünüz üçün aktivasiya açarı almamısınızsa, onda pəncərənin aşağı sağ küncündə "Далее" düyməsinin solunda «У меня нет ключа продукта» yazısını sixin.
Dördüncü ekranda Windows 10 ƏS-nin redaksiyaları seçmək sizə təklif ediləcək. Seçiminizi edin və "Далее" düyməsini basın.
Beşinci ekranada sizə Windows 10 ƏS-nin lisenziyasını oxumaq və razı olacağınız təqdirdə şərtləri qəbul edib "Далее" düyməsini basın.
Növbəti ekranda bizə iki seçim təqdim olunacaq. Əgər Windows 10 ƏS-i kompüterinizdə quraşdırılıbsa siz birinci sətirdə olan "Обновление" yazılarını sixin. Yox əgər siz kompüterinizə yenidən Windows 10 ƏS-ni yazmaq istəyirsinizsə onda "Выборочная " sözü olan yazıları üzərinə siçan qurğusunun sol düyməsi ilə klik edin.
İndi də sizə Windows 10 ƏS-ni vintin hansı bölməsinə quraşdırmaq istədiyiniz soruşulacaq. Əgər sizin kompüterdə Windows-un başqa redaksiyası istıfadə olunubsa yaxşı olar ki, diskin bütün hissələrini bir-bir ləğv edib yeni hissə "yaradasınız" və həmən hissəyə Windows 10 ƏS-ni yazmaq üçün seçəsiniz. DİQQƏT edin. Kompüterinizdə sizə lazım olan bütün fayllar silinəcək. Ona gorə də lazımlı fayllarınızı başqa bir flaşkaya yazıb saxlayın. Seçim etdiyiniz diskin hissəsini klik edib "Далее" düyməsini basın.
Bu ekranda siz sadəcə nəzarət edəcəksiniz. Quraşdırma proqramı faylları fleşkadan diskə köçürüb Windows 10 ƏS-ni quraşdırmağa başlayacaq.
Quraşdırma proqramı "Perezaqruzka "edəcək , ekranı qaraldıb yeniləyəcək və s. Sadəcə dözmək və nəticəni gözləmək lazım gələcək Güclu və sürətli kompüterlərdə çox dözmək lazım gəlməyəcək
Novbəti mərhələlərdə şəbəkəyə qoşulmaq, reqionu seçmək, klaviaturanın dilini seçmək və s təklif ediləcək. Razılaşdıqlarınıza "Да"və ya "Принять", aydın olmayanlara isə "Пропустить", "Нет" və ya "Далее" düymələrini basmaqla cavab verin.
Nəhayət ekranda «Это может занять несколько минут» sözü görünəcək və bir neçə dəqiqədən sonra Windows 10-un raboçiy stolu sizə özünü təqdim edəcək. Salamat işlədin...
Kompyuterin yığılmasının prinsipləri
Bu gün isə biz kompüterin ümumi yığım ardıcılığına nəzər yetirəcəyik.
İlk növbədə biz müəyyən etməliyik ki, kompüteri hansı məqsədlər üçün yığmalıyıq. Seçimimiz aşağıdakı kimi ola bilər:
- Evdə istifadə olunan
- Ofis işçiləri üçün
- Xsusi Proqram təminatı üçün
- Oyun üçün
- Server təyyinatı üçün və s.
İlk iki məqsədli kompüterləri xsusiləşdirilmış mağazalardan əldə etmək olar. Bu tip kompüterlər qarşısında xsusi tələblər qoyulmadığından adətən çox da baha olmur.
Novbəti iki məqsədli kompüterləri isə yaxşı olar ki, kompüter yığımında xsusi bilik və bacarığı olanlara müraciət olunsun. Çünki bu tip konfiqurasiyalı kompüterlərin daxili qurğuları və elementləri istifadə növünə gorə seçilməlidir.
Server təyyinatı kompüterlərin konfiqurasiyasının təyin olunması və yığılması ancaq nəzəri və praktiki biliklərə malik olan xsusi mütəxəssislər tərəfindən həyata keçirilməlidir.
İkinci növbədə biz kompüteri təşkil edən hissələri syahısını yazmalıyıq.
1. Ana Plata (Motherboard - Mainboard)
2. Prosessor (central processing unit - CPU)
3. Operativ yaddaş (Random Access Memory - RAM)
4. Korpus (Gövdə)
5. Videokarta
6. Vinçester (bərk disk)
7. Qida qurğusu
8. Klaviatura
9. Siçan qurğusu
10.Monitor
Əgər diqqətli olsanız görərsiniz ki, siyahıda xsusi ardıcıllıq mövcuddur. Bu ondan irəli gəlir ki, bu hissələri əldə edərkən olların bibrbirilərini dəstəklədiklərini müəyyən etmək lazım olacaq.
İlk novbədə seçimdən asilı olaraq ya Ana plataya yada ki, prosessora uyğun yığım qaydası müəyyən edilməlidir.
İkinci etapda ana plata və prosesora uyğun Operativ yaddaş elementləri seçilməlidir. Çünki prosessor ana plata birləşmələri vasitəsilə Operativ yaddaşa müraciət edir və bunlar arasında super sürətli verilənlə mübadiləsi həyata keçirilir.
Bütün bunlar artıq ana plataya birləşdirilib bəkidildikdən sonra, Ana platanı Korpusa yerləşdirib bərkitmək lazımdır.
Növbəti olaraq ana plataya Videokarta yerləşdirilir. Bəzi az qiymətli ana platalarda videoadapter daxili element olaraq ana olatada mövcud olur. Lakin istəkdən asılı olaraq siz əlavə videokarta əldə edib quraşdıra bilərsiniz. Videokartanı da seçim edərkən onun daxili operativ yaddaşına və ana platanın dəstəklənməsinə fikir vermək lazımdır. Bundan izafə videokartanın soyudulma sistemi də tələblərə cavab verməlidir.
1. Parallel Advanced Technology Attachment (PATA)
2. Serial Advanced Technology Attachment (SATA)
3. Small Computer System Interface (SCSI)
4. Solid State Drives (SSD)
Sözsüz ki, 3 cü və 4 cü mğvqedə olanlar müasir HDD-lər hesab oluna bilər.
Qida qurğusuna adətən bir çoxları lazımınca diqqət yetirmir. əslində isə bu qurğu kompüterin bütün hissələrinin düzgün gərginliklə qidalanmasına cavabdehdir. Gücü az olanda qurğular da tam perfomansla istifadə olunmur. Ona gorə də bu qurğunu seçmək üçün kompüteri təşkil edən bütün qurğuların gücü hesablanıb düzgün qərar verilməlidir.
Klaviatura tez-tez təmasda olduğunuz qurğu olduğuna gorə onun seçimində sizin şəxsi keyfiyyətlərinizə cavab verməsi lazımdır. Bunlara zövq də daxil edilir. Lakin klaviaturanın və düymələrinin rəngi, düymələrdəki həriflərin, rəqəmlərin və xsusi simvolların aydın görünməsi mütləq vacibdir.
Siçan qurğusu zövqə uyğun və ələ yatımlı, düymələri keyfiyyətli, korpusu möhkəm olmalıdır.
Bütün bunların yığımından sonra kompüterə əməliyyat sistemi yazılmalıdır. Əməliyyat sistemi (ƏS)də seçimə bağlıdır. Seçim isə profesionallıqla əlaqədardır. Belə ki, kimsə Windows ƏS-ni, kimsə Linux ƏS-ni, kimsə Mac Os X ƏS-ni öz profesionallığına, tələb və zövqünə gorə seçir.
Windowsdan başlayıb obiri ƏS-nə keçid etmək də olar, birbaşa digər ƏS ilə fəaliyyətə başlamaq da olar.
Kompüterin daxili elemetlərin əsasları və işləmə prinsipləri
1. Ana Plata (Motherboard - Mainboard)
2. Prosessor (central processing unit - CPU)
3. Operativ yaddaş (Random Access Memory - RAM)
4. Vinçester -HDD(bərk disk)
5. Videokarta (videoadapter)
6. Səs kartı
7. Şəbəkə kartı
8. Diskovod (CD-ROM, DVD-ROM, DVD-RW)
9. Kommunikasiya portları
Ana Plata - Bu kompüterin ən böyük və əsas platasıdır. Bu platanın maqistral şinləri vasitəsilə prosessor operativ yaddaşla birbaşa mübadilə edir. Bu şinlərə həmçinin digər daxili qurğular birləşirlər. Ana platanı isə çipset adlanan və mikrosxem yığınından, dəstindən təşkil olunan mikroprosessor idarə edir.
Prosessor - Mikroprosessor kompüterin əsas mikrosxemidir. Bütün hesablamalar mikroprosessor vasitəsilə həyata keçirilir. Prosessorun əsas göstəricisi onun takt tezliyidir. Tezliyi böyük olan mikroprosessorlar hesablamaları daha sürətlə həyata keçirir.
Operativ yaddaş - RAM adlanan bu qurğu informasiyanı yaddaş modullarında qoruyub saxlayır. Bu informasiya o kompüter söndürülənədək yaddaşda qala bilir. Kompüter sönəndən sonra isə həmən məlumatlar ləğv olunub itirlər.
HDD - Verilənlərin , məlumatların, proqramların və s. informasiyanın uzun müddət qorunub saxlanması üçün istifadə edilir. Kompüterin söndürüləndə belə HDD-də olan informasiya itmir. Biz özümüz həmən informasiyanı silib ləğv edənə qədər HDD-də həmən informasiya qorunub saxlanılır.
Videoadapter - informasiyanın görüntülənməsi üçün istifadə edilən qurğudur. O prosessor və ya RAM-dan daxil olan informasiyanı görüntülənmək üçün monitora ötürür. Həmçinin idarəedici siqnallar da yaradır. Müasir videoadapterlərin özlərinin daxili prosessoru və RAM-ı vardır. Bu isə mürəkkəb görüntülərin hazırlanması zamanı prosessora düşən gücün azalmasına səbəb olur.
Səs adapteri - Müasir kompüterdə mürəkkəb musiqi, səs və danışıq siqnallarının emalinda istifadə edilir. Məqsəd həm prosesora düşən güc payını azaltmaq və keyfiyyətli səs sinallarını səsucaldıcıya ötürməkdir.
Şəbəkə kartı - Lokal şəbəkədə olan kompüterlərin eyni şəbəkədə bir biriləri ilə əlaqələndirilməsi və digər şəbəkəərlə çıxışlarının təmn edilməsi üçün nəzərdə tutulub. Bura həmçinin internetə çıxış da daxil edilir.
VGA
LPT
PS/2
USB2.0
USB3.0
DVİ
HDMİ
İEEE
Ethernet və s.
Bu portlara müvafiq olaraq monitor, klaviatura , siçan qurğusu, xarici yaddaş quğusu, printer -skaner və sş birləşir. Bu qurğular isə kompüterin idarə olunması və nəticələrin əldə edilməsi üçün istifadə edilir.